اگر تازه با مفهوم Serverless آشنا شده باشید، احتمالاً معنی این واژه شما را کمی گمراه کرده است. شاید فکر کرده‌اید قرار است دیگر هیچ سروری در کار نباشد، اما سرورها همچنان وجود دارند، فقط دیگر مدیریت آن‌ها بر عهده‌ی شما نیست. یعنی به‌جای درگیر شدن با نصب، نگهداری، به‌روزرسانی، مقیاس‌دهی و نگرانی درباره‌ی منابع، همه‌چیز را به سرویس‌دهنده‌ی ابری می‌سپارید و فقط روی کدتان تمرکز می‌کنید. همراه‌مان باشید تا این موضوع را بیشتر بررسی کنیم.
Serverless چیست؟
Serverless Computing یا محاسبات بدون سرور، مدلی از پردازش ابری است که در آن شما فقط کدتان را می‌نویسید، و همه‌ی کارهای مربوط به اجرای آن (مثل مدیریت سرور، مقیاس‌دهی، پچ‌کردن سیستم‌عامل و…) را ارائه‌دهنده‌ی ابری انجام می‌دهد. در این مدل فقط زمانی که کدتان اجرا می‌شود هزینه پرداخت می‌کنید. یعنی اگر کدتان ۲ ثانیه در روز اجرا می‌شود، فقط برای همان ۲ ثانیه هزینه می‌دهید.
اما برخلاف اسمش، سرورها هنوز وجود دارند! فقط این شما نیستید که باید نگرانشان باشید. سرویس‌هایی مثل AWS Lambda، Azure Functions و Google Cloud Functions دقیقاً همین کار را می‌کنند.
مفهوم Serverless Computing از کجا شروع شد؟
بیایید یک نگاه به تاریخچه‌ی این مفهوم بیندازیم:
- 2008: گوگل با App Engine ایده‌ی اجرای کد بدون مدیریت سرور را معرفی کرد.
- 2014: آمازون با AWS Lambda سرورلس را وارد جریان اصلی کرد.
- 2016: مایکروسافت و گوگل هم وارد بازی شدند با Azure Functions و Google Cloud Functions.
از آن موقع تا الان، Serverless از یک فناوری نوظهور به یک استاندارد جدی تبدیل شده است.
چرا Serverless انقدر محبوب شده؟ (و چرا باید بهش فکر کنید)
سرورلس یک نوآوری خیلی خاص در دنیای تکنولوژی است. شما کدتان را در قالب «توابعی مستقل» می‌نویسید، و زمانی که لازم باشد اجرا شود، زیرساخت لازم همان لحظه توسط سرویس ابری ساخته و مدیریت می‌شود. یعنی دیگر لازم نیست به این فکر کنید که چقدر سرور رزرو کرده‌اید یا چطور قرار است ترافیک بالا را مدیریت کنید. این تغییر بنیادی در رویکرد، باعث شده Serverless برای استارتاپ‌ها، تیم‌های کوچک و حتی شرکت‌های بزرگ، یک انتخاب فوق‌العاده جذاب و مقرون‌به‌صرفه باشد.
در ادامه مزایای Serverless را مرور کرده‌ایم:
1. فقط همان‌قدر می‌پردازید که استفاده می‌کنید
با سرورلس فقط برای مدت زمان اجرای واقعی کدتان پول می‌دهید. به گفته‌ی IBM، این مدل می‌تواند هزینه‌های شما را تا ۹۰٪ کاهش دهد نسبت به مدل‌های سنتی که همیشه منابع در حال مصرف هستند—even وقتی هیچ‌کس از اپلیکیشن شما استفاده نمی‌کند!
2. خود سیستم مقیاس می‌دهد
کافی‌ست کاربران شما یک‌باره ۱۰ برابر شوند—سرورلس بدون نیاز به دخالت شما مقیاس را بالا می‌برد و ترافیک را هندل می‌کند. وقتی کاربرها رفتند؟ همه چیز به حالت اول برمی‌گردد.
3. تمرکز روی توسعه، نه نگهداری
توسعه‌دهنده‌ها دیگر درگیر نصب پچ‌های سیستم‌عامل، تنظیمات سرور و پیش‌بینی منابع نیستند. در نتیجه، زمان عرضه‌ی محصول از چند ماه به چند روز کاهش پیدا می‌کند.
4. ایمنی بالا
محیط اجرا محدود و امن است. اجرای کد در باکس‌های محدود به شکل پیش‌فرض امنیت را بالا می‌برد، و طبق مطالعات AWS می‌تواند ۴۰٪ آسیب‌پذیری‌ها را کاهش دهد.
اجزای اکوسیستم Serverless را بشناسید!
سرورلس به معنای واقعی، یک مجموعه‌ی منسجم از ابزارهاست. از توابع اجرایی (FaaS) مثل AWS Lambda گرفته تا پایگاه‌داده‌های سرورلس مانند DynamoDB، سیستم‌های مدیریت API (API Gateway) برای روتینگ و احراز هویت که در ادامه معرفی‌شان کرده‌ایم:
- FaaS (Function as a Service): جایی که کدتان اجرا می‌شود (مثل AWS Lambda)
- پایگاه‌داده‌های سرورلس: مثل DynamoDB یا Cosmos DB که به‌صورت خودکار مقیاس‌پذیر هستند.
- API Gateway: برای مدیریت درخواست‌ها، احراز هویت، محدودیت نرخ.
- Event Triggers: مثلاً وقتی فایلی آپلود شد یا پیامی از Kafka رسید، تابع اجرا شود.
مقایسه Serverless با مدل‌های ابری دیگر
| مدل | زمان راه‌اندازی | مقیاس‌پذیری | مدل هزینه | کاربرد مناسب |
| Serverless | میلی‌ثانیه | خودکار تا صفر | بر اساس اجرای تابع | وظایف کوچک مبتنی بر رویداد |
| PaaS | چند دقیقه تا چند ساعت | دستی یا کند | منابع ثابت | اپلیکیشن‌های با ترافیک ثابت |
| IaaS | ساعت‌ها | دستی | هر ساعت به‌ازای VM | کنترل کامل زیرساخت |
| Containers | چند دقیقه | دستی (مثلاً Kubernetes) | بر اساس نود/کلاستر | اپ‌های طولانی و حالت‌دار |
ولی… Serverless محدودیت هم دارد!
در سال‌های اخیر هیچوقت یک تکنولوژی بی‌نقص ندیده‌ایم و سرورلس هم از این قاعده جدا نیست. این مدل هم معایبی دارد:
❌ شروع سرد (Cold Start)
اگر تابع مدت زیادی غیرفعال بوده باشد، ممکن است هنگام اجرا تا ۵ ثانیه تأخیر داشته باشد. البته سرویس‌هایی مثل Cloudflare Workers دارند با تکنیک‌هایی مثل pre-warming این مشکل را کمتر می‌کنند.
❌ Vendor Lock-in
اگر همه چیز را با AWS پیاده‌سازی کنید، مهاجرت به یک سرویس‌دهنده‌ی دیگر می‌تواند دردناک باشد. برای جلوگیری از این مشکل، می‌توانید از ابزارهای متن‌باز مثل Serverless Framework یا Knative استفاده کنید.
❌ دشواری در دیباگ‌کردن
ردیابی خطاها در یک سیستم توزیع‌شده، نیازمند ابزارهایی مثل AWS X-Ray یا Azure Monitor است. باید برای این موضوع آماده باشید.
کاربردهای Serverless در دنیای واقعی
| کاربرد | توضیح |
| پردازش رویدادمحور | مثلاً وقتی کاربر عکسی آپلود می‌کند یا داده‌ای از سنسور IoT می‌رسد. |
| پشت‌صحنه‌ی APIها | مخصوصاً زمانی که میزان ترافیک متغیر است یا نیاز به پاسخ‌گویی سریع دارید. |
| پردازش‌های ناهمزمان | مثل پردازش عکس، رندر ویدیو، یا اجرای عملیات سنگین پس‌زمینه‌ای. |
| خودکارسازی در DevOps | مثل اجرای تست‌ها یا استقرار کد بعد از هر commit در CI/CD pipeline. |
آینده‌ی Serverless به کجا می‌رود؟
سرورلس هنوز در مرحله‌ی رشد قرار دارد، اما مسیرش روشن است. یکی از مهم‌ترین ترندها، حذف کامل “شروع سرد” (Cold Start) است. با تکنیک‌هایی مثل SnapStart در AWS، توابع می‌توانند بلافاصله اجرا شوند و این ضعف سنتی سرورلس در حال محو شدن است.
همچنین ادغام Serverless با Edge Computing، اجرای توابع را به نزدیک‌ترین نقطه به کاربر منتقل می‌کند و باعث کاهش شدید تأخیر می‌شود. در کنار آن معماری‌های ترکیبی هم در حال ظهور هستند؛ یعنی ترکیب سرورلس با کانتینرها برای مدیریت بهتر اپلیکیشن‌های حالت‌دار و طولانی‌مدت.
آمارهایی که نشان می‌دهند Serverless رو به رشد است!
- بازار جهانی: از ۸ میلیارد دلار در ۲۰۲۲ به بیش از ۵۰ میلیارد دلار تا ۲۰۳۱ می‌رسد (نرخ رشد ۲۰٪ سالانه).
- سهم بازار: AWS Lambda با ۷۰٪ سهم، پیشتاز بلامنازع است.
- افزایش بهره‌وری: ۵۹٪ از شرکت‌هایی که سرورلس را پذیرفته‌اند، گزارش داده‌اند که تیم‌هایشان بهره‌وری بالاتری پیدا کرده‌اند.
جمع‌بندی
با انتخاب Serverless می‌توانید با کم‌ترین هزینه، بیشترین بهره‌وری را داشته باشید. از ساخت یک MVP کوچک گرفته تا طراحی یک سرویس پیچیده‌ی چند ماژولی، با این مدل سرور می‌توانید بدون دغدغه‌ی زیرساخت، روی چیزی تمرکز کنید که مهم است: خلق ارزش.
اگر بخواهید فقط یک جمله از کل این مطلب را به خاطر بسپارید، این است:
- Serverless یعنی تمرکز بر کد و منطق، بدون دغدغه‌ی زیرساخت.
سوالات متداول (FAQ)
۱. آیا Serverless برای اپلیکیشن‌های Real-time مثل چت مناسب است؟
خیر. به دلیل Cold Start و محدودیت در حالت‌دار بودن، برای اپ‌های با تأخیر بسیار پایین، بهتر است سراغ WebSocketهای کلاسیک یا معماری ترکیبی بروید.
۲. آیا می‌توانم از Serverless برای پروژه‌های شخصی یا MVP استفاده کنم؟
قطعاً. Serverless دقیقاً برای این‌جور پروژه‌ها عالی است چون هزینه‌ی اولیه ندارد و در مقیاس کوچک فوق‌العاده سریع و مقرون‌به‌صرفه است.
۳. اگر روزی بخواهم از AWS به Azure مهاجرت کنم، چه کار کنم؟
برای کاهش وابستگی به ارائه‌دهنده‌ی خاص، بهتر است از ابزارهای چندسکویی مثل Serverless Framework یا Knative استفاده کنید تا معماری‌تان قابل انتقال باقی بماند.
