تا حدود سال ۲۰۱۲، بیشتر سازمانها با تقویت فایروالها و دیوارهای دفاعی شبکه میتوانستند به سطح قابل قبولی از امنیت برسند. در آن دوران، کاربران، سرویسها و سیستمها برای دسترسی به منابع سازمانی باید حتماً وارد شبکه داخلی میشدند و با توجه به محدود بودن دسترسی فیزیکی، نبود دورکاری گسترده و تمرکز زیرساختها در دیتاسنترهای داخلی، نفوذ به شبکه کار سادهای نبود.
اما امروز اوضاع کاملاً تغییر کرده است. دورکاری، رایانش ابری، چندابری، SaaS و دستگاههای شخصی بخشی از واقعیت روزمره سازمانها شدهاند. در چنین شرایطی عملاً مفهومی به نام «داخل شبکه» معنا ندارد. کاربر میتواند از خانه، کافه یا حتی یک کشور دیگر به منابع حساس دسترسی داشته باشد. به همین دلیل بود مفهومی به نام امنیت اعتماد صفر (Zero Trust Security) متولد شد؛ مدلی که بر یک اصل ساده است:
هرگز اعتماد نکن، همیشه تأیید کن.
امنیت اعتماد صفر (Zero Trust) چیست و چرا ضروری است؟
امنیت اعتماد صفر یک مدل امنیتی است که در آن هیچ کاربر، دستگاه یا درخواستی بهصورت پیشفرض قابل اعتماد نیست. حتی اگر درخواست از داخل شبکه سازمان ارسال شده باشد، یا حتی اگر کاربر سالهاست در همان سازمان فعالیت میکند.
در این مدل، هر درخواست دسترسی باید احراز هویت شود و مجوز دسترسی حداقلی و مبتنی بر زمینه باشد. یعنی عواملی مثل موقعیت مکانی، نوع دستگاه، وضعیت امنیتی سیستم و الگوی رفتاری کاربر همگی در تصمیمگیری نقش دارند. علاوه بر این، وضعیت کاربر و دستگاه بهصورت مستمر ارزیابی میشود، نه فقط در لحظه ورود.
به بیان سادهتر، اعتماد صفر میگوید:
«دسترسی یک امتیاز موقتی است، نه یک حق دائمی.»
اما چرا این مدل ضروری شده است؟
افزایش استفاده از خدمات ابری، کار از راه دور و دستگاههای شخصی که وارد شبکه سازمانها میشوند، بهترین بستر را برای نفوذ، سرقت هویت و گسترش حملات آماده کردهاند. مدلهای امنیتی قدیمی که وابسته به مرزهای شبکه بودند، دیگر پاسخگوی این پیچیدگی نیستند و تهدیدات سایبری هم هدفمندتر از گذشته عمل میکنند.
امنیت اعتماد صفر با این فرض طراحی شده که مهاجمان ممکن است همین حالا داخل شبکه باشند. به همین دلیل، تمرکز آن روی جلوگیری از حرکت جانبی مهاجم، محدودسازی دسترسیها و محافظت مستقیم از دادهها و منابع است.
مزایا و معایب پیادهسازی اعتماد صفر
حالا که با مدل اعتماد صفر آشنا شدهاید، بد نیست نگاهی واقعبینانه به مزایا و معایب آن داشته باشیم:
|
مزایا |
معایب |
|
✅ کاهش سطح حمله با حذف اعتماد پیشفرض |
❌ پیچیدگی در طراحی و پیادهسازی اولیه |
|
✅ مهار مؤثر نفوذ و محدودسازی حرکت جانبی مهاجم |
❌ نیاز به تغییر معماری و بازنگری فرایندها |
|
✅ امنیت بهتر برای محیطهای توزیعشده، دورکاری و کلود |
❌ هزینه اولیه بالاتر نسبت به مدلهای سنتی |
|
✅ افزایش شفافیت و دید نسبت به دسترسیها و رفتار کاربران |
❌ نیاز به دانش تخصصی و تیم امنیت بالغ |
|
✅ بهبود انطباق با مقررات و استانداردهای امنیتی |
❌ احتمال مقاومت کاربران در برابر محدودیتهای جدید |
مدل امنیتی سنتی در مقابل اعتماد صفر
قبل از بررسی اصول و مؤلفههای اعتماد صفر، لازم است نگاهی به تفاوت بنیادین این مدل با رویکردهای قدیمی و تحولی که ایجاد کرده بیندازیم.
مدل سنتی امنیت: قلعه و خندق
مدلهای امنیتی سنتی بر اساس مفهوم «قلعه و خندق» ساخته شدهاند. تمرکز اصلی این رویکرد بر دفاع از مرز شبکه است؛ یعنی هرچه فایروالها، IDS و نقاط ورودی قویتر باشند، شبکه امنتر تلقی میشود. این مدلها فرض میکنند هر چیزی که داخل مرز شبکه قرار دارد قابل اعتماد است و به همین دلیل، محیطهای شبکهای محدود، ایستا و وابسته به موقعیت فیزیکی طراحی میشوند. مشکل اینجاست که به محض عبور مهاجم از مرز شبکه، عملاً دسترسی گستردهای به منابع داخلی خواهد داشت.
مدل امنیتی اعتماد صفر: هیچکس به طور پیشفرض قابل اعتماد نیست
در مدل اعتماد صفر، هیچ کاربر، دستگاه یا سرویس قابل اعتماد پیشفرض وجود ندارد. وقتی دیگر «داخل امن» تعریف نشده، همه چیز باید دائماً تأیید شود. سازمانهایی که از این مدل استفاده میکنند، دسترسیها را خرد، پویا و کاملاً کنترلشده تعریف میکنند و هر تلاش برای دسترسی به منابع، حتی از سوی کاربران داخلی، زیر ذرهبین قرار میگیرد.
یک نگاه به تفاوتهای مدل نوین و سنتی سیستم امنیت
در پایان این بخش، مقایسه زیر تصویر شفافتری از این تحول ارائه میدهد:
|
ویژگی |
مدل سنتی (قلعه و خندق) |
مدل اعتماد صفر |
|
نقطه تمرکز |
مرز شبکه |
داده و منبع |
|
اعتماد پیشفرض |
کاربران داخلی |
هیچکس |
|
نوع دسترسی |
گسترده بعد از ورود |
محدود و پویا |
|
حرکت جانبی مهاجم |
آسان |
بهشدت محدود |
|
سازگاری با دورکاری و کلود |
ضعیف |
ذاتی و قوی |
اصول بنیادین مدل اعتماد صفر
مدل اعتماد صفر بر اساس چند اصل بنیادی طراحی شده است:
1. تأیید مستمر (Continuous Verification)
در مدل اعتماد صفر، تأیید هویت و مجوز دسترسی تنها در لحظه ورود به سیستم انجام نمیشود، بلکه به طور مداوم در طول مدت دسترسی تکرار میشود.
2. کمترین دسترسی ممکن (Principle of Least Privilege)
در این مدل، به هر کاربر یا دستگاه تنها دسترسی به منابعی که برای انجام کار خود نیاز دارند، داده میشود.
3. فرض نفوذ (Assume Breach)
مدل اعتماد صفر بر این فرض استوار است که مهاجمان همواره در شبکه حضور دارند. به همین دلیل، تمرکز آن بیشتر بر محدود کردن حرکت جانبی مهاجم (Lateral Movement) و کاهش اثرات نفوذ است.
مؤلفههای اصلی در پیادهسازی امنیت اعتماد صفر
پیادهسازی یک مدل اعتماد صفر فقط با خرید چند ابزار امنیتی اتفاق نمیافتد. این رویکرد نیازمند ترکیب چند مؤلفه است که باید بهصورت یکپارچه با هم عمل کنند تا مفهوم «هرگز اعتماد نکن، همیشه تأیید کن» در عمل اجرا شود.
1. مدیریت هویت و دسترسی (Identity and Access Management – IAM)
اولین مؤلفه در سیستمهای اعتماد صفر، مدیریت هویت و دسترسی یا IAM است. هویت، محور اصلی تصمیمگیری در این مدل محسوب میشود.
اولین بخش IAM، احراز هویت چندعاملی (MFA) است. در این مرحله دسترسی به منابع فقط با یک رمز عبور ساده انجام نمیشود، بلکه نیاز به بیش از یک روش تأیید وجود دارد؛ مثل ترکیب رمز عبور با پیامک، اپلیکیشن احراز هویت، اثر انگشت یا تأیید بیومتریک.
دومین بخش IAM، ورود یکباره یا Single Sign-On (SSO) است. یعنی کاربر یکبار احراز هویت میشود و سپس میتواند به سیستمهای مختلفی که مجوز آنها را دارد دسترسی پیدا کند، بدون اینکه هر بار مجبور به ورود مجدد باشد.
سومین و آخرین بخش این مؤلفه، مدیریت دسترسی مبتنی بر نقش (RBAC) است. این بخش تأکید دارد که کاربران فقط به منابعی دسترسی داشته باشند که متناسب با نقش شغلی آنها تعریف شده است؛ نه بیشتر و نه کمتر.
2. سگمنتسازی پیشرفته (Microsegmentation)
سگمنتسازی به معنای تقسیم شبکه به بخشهای کوچکتر و مستقل است که دسترسی به هر کدام بهصورت جداگانه کنترل میشود. در این ساختار، هر کاربر یا سرویس فقط میتواند با بخشهایی ارتباط برقرار کند که صراحتاً مجاز شدهاند. به این ترتیب، اگر مهاجمی وارد یکی از بخشها شود، امکان حرکت آزادانه در کل شبکه را نخواهد داشت.
3. امنیت نقطه پایانی (Endpoint Security)
دستگاههای متصل به شبکه باید به طور مستمر ارزیابی شوند تا از بهروز بودن سیستمعامل و نصب آنتیویروس مطمئن شویم.
4. دسترسی شبکه اعتماد صفر (ZTNA)
ZTNA یک راهحل امنیتی مدرن برای جایگزینی یا تکمیل VPNهای سنتی است. تا پیش از این، VPN پس از اتصال، دسترسی نسبتاً گستردهای به شبکه میداد؛ اما در ZTNA دسترسی بهصورت موردی، محدود و مبتنی بر هویت و زمینه انجام میشود.
5. امنیت داده (Data Security)
با رمزنگاری دادهها و اعمال کنترلهای دسترسی دقیق بر اساس حساسیت دادهها، میتوان از امنیت اطلاعات در حال انتقال و ذخیرهشده اطمینان حاصل کرد.
بهترین روشهای پیادهسازی امنیت اعتماد صفر
برای پیادهسازی موفق امنیت اعتماد صفر، موارد زیر باید مد نظر قرار گیرد:
- شروع با یک استراتژی روشن: تمرکز بر داراییهای حیاتی و ارزیابی ریسکها.
- اتوماسیون فرآیندها: خودکارسازی ارزیابی ریسک، اعطای دسترسی و پاسخ به تهدیدات.
- استفاده از هوش تهدید: تلفیق اطلاعات تهدیدات برای بهبود دقت شناسایی.
- توجه به تجربه کاربری: طراحی فرآیندهای امنیتی به گونهای که از راحتی کاربران کاسته نشود.
مراحل پیادهسازی Zero Trust بهصورت عملی
حالا میرسیم به بخشی که مراحل پیادهسازی اعتماد صفر را مرور میکنیم.
1. شناسایی داراییهای حیاتی (Protect Surface)
در ابتدای کار باید بتوانید داراییهای حیاتی سازمان را شناسایی کنید؛ مثل دادههای محرمانه، برنامهها و سرویسهای حساس یا زیرساختهای کلیدی.
2. ترسیم جریانهای دسترسی
بعد از شناسایی داراییها، باید جریانهای دسترسی به آنها مشخص شوند. یعنی دقیقاً تعیین کنید چه کسی، از کجا و چگونه به کدام منبع دسترسی دارد. این شفافسازی پایه طراحی سیاستهای امنیتی دقیق است.
3. طراحی معماری اعتماد صفر
در سومین مرحله، معماری موردنظر خود را طراحی میکنید. این طراحی شامل انتخاب ابزارها، محل اعمال کنترلها، نحوه احراز هویت و اجرای سیاستها در لایههای مختلف است و باید متناسب با ساختار واقعی سازمان باشد.
4. تعریف و اجرای سیاستها
در این مرحله سیاستهای امنیت اعتماد صفر سازمان تعریف میشوند. این سیاستها باید مبتنی بر زمینه، قابل اجرا و قابل اندازهگیری باشند. توصیه میشود سیاستها بهصورت تدریجی اعمال شوند تا هم تیم فنی و هم کاربران فرصت سازگاری داشته باشند.
5. نظارت و بهینهسازی مستمر
بهعنوان آخرین مرحله، میخواهیم به نکتهای مهم در مسیر پیادهسازی اعتماد صفر اشاره کنیم؛ مسیری که با طراحی معماری و تعریف سیاستها تمام نمیشود. در مدل Zero Trust، باید نظارت مداوم همیشه وجود داشته باشد. رفتار کاربران، وضعیت دستگاهها و الگوهای دسترسی باید بهصورت پیوسته بررسی شوند تا هر تغییر غیرعادی، سریع شناسایی شود.
موارد استفاده رایج Zero Trust
اگر برایتان سؤال است که در کدام بخشهای سازمان میتوانید از اعتماد صفر استفاده کنید، این مدل امنیتی در سناریوهای زیر بیشترین کاربرد را دارد:
- جایگزینی امن VPN
- کنترل دسترسی پیمانکاران
- امنیت محیط چندابری
- مقابله با تهدیدات داخلی
- کنترل Shadow IT
- امنسازی IoT
نتیجهگیری
مدل امنیت اعتماد صفر راهحلی مؤثر برای مقابله با تهدیدات پیچیده دنیای دیجیتال امروز است. به کمک این مدل، اعتماد بهصورت پیشفرض حذف میشود و امنیت به سطحی میرسد که هر درخواست برای دسترسی باید احراز هویت شود، ارزیابی زمینهای را پشت سر بگذارد و فقط مجوز حداقلی دریافت کند.
اگر سازمانها این رویکرد را بهدرستی اجرا کنند، حتی در صورت نفوذ، دامنه آسیب به حداقل میرسد و کنترل امنیتی همچنان در دست آنها باقی میماند.
سوالات متداول (FAQ)
1. آیا مدل اعتماد صفر فقط برای شرکتهای بزرگ مناسب است؟
خیر، مدل اعتماد صفر میتواند برای شرکتهای کوچک و بزرگ مفید باشد، به ویژه به دلیل نیاز به امنیت بیشتر در محیطهای کار از راه دور و ابری.
2. چه تکنولوژیهایی برای پیادهسازی امنیت اعتماد صفر مورد نیاز است؟
پیادهسازی این مدل نیاز به ترکیب فناوریهایی مانند ZTNA، IAM، سگمنتسازی و ابزارهای امنیتی نقطه پایانی دارد.
3. آیا پیادهسازی مدل اعتماد صفر پیچیده است؟
پیادهسازی اعتماد صفر میتواند چالشبرانگیز باشد، اما با یک استراتژی تدریجی و استفاده از بهترین شیوهها، این فرآیند بهراحتی قابل انجام است.
